Džamije u fojničkom kraju tokom osmanskog perioda (1463.-1878.) uglavnom se nazivaju po svojim graditeljima (vakifima). Najmonumentalnije džamije u Fojnici podigli su porijeklom domaći ljudi, kao što je to bio slučaj i u drugim bosanskohercegovačkim gradovima.
Formiranjem Čaršijske mahale muslimanski dio naselja proširio se bio do samog Rupnovca, koji se tada podudarao sa područjem kršćanske varoši, pa je dalje širenje tog naselja bilo usmjereno prema sjeveru – Pavlovcu. Naime, kratko poslije Čaršijske, u razmaku od 18. godina, bila je podignuta i treća džamija u mahali Pavlovac, s lijeve strane Šćone, zvana Pavlovska. Podigao ju je hadži ef. Muharrem godine 1094. (tj. između 31. 12. 1682. i 19. 12. 1683), kako se vidi iz natpisa hronograma sačuvanog iznad ulaznih vrata, koji je napisan na osmanskom jeziku, stil nesh.
Analizom Fojničke regeste otkrivamo zanimljiv podatak koji nam govori da je prije gradnje ove džamije na istome mjestu vjerovatno postojao mesdžid ili neka manja džamija, jer se na dva mjesta spominje pavlovački efendija – jednom efendija Omer, te drugi put kada su franjevci dali „gr. 37.28 imamu Pavlovačkom“ 1667. godine.198 Pored džamije nalazio se i uvakufljen mekteb. Nije poznato ko je bio vakif mekteba, vjerovatno hadži Muharrem efendija.
Iz dokumenata se vidi da je Muharem-efendijin vakuf imao prihode od uvakufljenog novca, zemljišta i udjela u dva mlina. Hadži Muharremova džamija u arhitektonskom pogledu predstavlja manje zdanje (unutrašnje dimenzije 6,90×6,50 m), sagrađena od ćerpiča i drveta, sa manjom drvenom munarom (djelo domaćih majstora) i enterijerom novije izrade. Oko džamije nema mezara, ali u blizini postoji mezarje Šećerhanova bašča, gdje se i danas sahranjuju stanovnici mahale Pavlovac.
Autor: Mr. Haris Zulum, profesor historije
IZVOR: Haris Zulum – ISLAMSKA KULTURA FOJNIČKOG KRAJA U OSMANSKOM PERIODU; UNIVERZITET U SARAJEVU, FAKULTET POLITIČKIH NAUKA, Sarajevo, 2023.
